Friday 28 November 2008

Sa limba de adamu. Cicitu Masala.

A sos tempos de sa pizzinnia, in bidda, totus chistionaiamus in limba sarda.

In domos nostras no si faeddaiat atera limba.
E deo, in sa limba nadìa, cominzei a connoscher totu sas cosas de su mundu.

A sos ses annos, intrei in prima elementare e su mastru de iscola proibeit, a mie e a sos fedales mios, de faeddare in s'unica limba chi connoschiamus: depiamus chistionare in limba italiana, "la lingua della Patria", nos nareit, seriuseriu, su mastru de iscola.

Nois no connoschiamus sa limba italiana e, pro cussu, non istaiamus mudos de fronte a su mastru ma, tra nois, sighemus a faeddare in sa limba de mama.
Su mastru, cando nos intendiat alleghende in sardu, non daiat ses azzotadas subra sas manos, tres pro donzi manu.
E, tando, istaiamus mudos puru tra nois.
Gai, totus sos pizzinnos de idda, intraian in iscola abbistos e allirgos e nde bessian tontos e cari-tristos.

Pro cussu, come chi so bezzu, s'idea mia est custa: de azzotare subra sas manos a totus sos italianos chi non faeddan sa limba sarda.
S'iscola fit in d'una domita bezza e maleconza, acurzu a unu cunzadu totu prenu de ferulas e de iscrareos.
Su mastru fit un'omine basciu-basciu, lanzu-lanzu, seriu-seriu, semper bestidu de nieddu ca fit su segretariu de su Fasciu: nois, a paranumene, lu fentomaiamus "Mincitristu".
Unu manzanu de abrile, su mastru benzeit a iscola cun d'unu saccu prenu de arvuritos de zinniperu. Nos ponzeit in fila e nos che giuteit a su cunzadu de sas ferulas.
Pro donzi ferula irraighinada, piantemus unu arvuritu de zinniperu.
Pustis, subra un'anta de muru, su mastru b'iscrieit, a literas mannas: "PARCO DELLA RIMEMBRANZA". (Pro nois custa paraula "rimembranza" fit unu misteriu eleusinu).
A donzunu de nois, su mastru assigneit unu arvuritu de zinniperu e a donzunu de nois ordineit de tennere in contu s'arvuritu sou, die e notte, comente "BALILLA-GUARDA D'ONORE".

A mie puru, su mastru assigneit unu arvuritu de tenner in contu, subra s'onore meu. Ma una die, una craba sartiat su muru de su cunzadu de sa "RIMEMBRANZA" e si ponet a iscorzare propriu s'arvuritu meu. Deo, forsis ca fio tontu o forsis ca timio sas crabas, no hapei su coro de che cazzare cussa craba malaita e issa, corribecchina, nde istrazzat totu su zinniperu meu.

Sa die pustis, Mincitristu bintrat in iscola, seriu-seriu, s'accurziat a su bancu meu, mi ponet sas manos subra sas palas e mi nde bogat dae su bancu, urulende: "TRADITORE DELLA PATRIA!! SEI LICENZIATO DA BALILLA-GUARDIA D'ONORE!!!".
Dae sa die, deo m'intendei disonoradu ma cominzein a mi naschere in conca milli dubios subra sa PATRIA ITALIANA.

A conca bascia, torrei a domo, ue bi fit, aisettende a mie, comente a semper, jaju meu, bonanima, Donnu Chirigu 'e Serra, su babbu de mama mia.
Jaju meu fit un'omine meda ezzu e meda sabiu e a issu deo contaio totu sas cosas chi suzzedian in iscola. E issu, rie-rie, mi narat: «No timas, su mastru tou est omine de zittade e, duncas, sas cosas de sas biddas no las comprendet, mischinu, faeddat in italianu ma mandigat in sardu.


Asculta a mie: in sa limba de bidda nostra bi sun totu sas limbas de su mundu, ca s'istoria de sa idda est s'istoria de totu su mundu. (Cumpresu bona zente? Mac Luhan no fit ancora naschidu ma jaju Chirigu 'e Serra ischiat,; pro contu sou, chi su mundu est'una bidda. Ischiat chi sa limba est su mundu. Ischiat chi s'istoria de sa limba est s'istoria de su mundu, ca su tempus passadu est su coro de su tempus benidore).
Jaju meu est mortu chi haiat norantabattor annos e, gai, nd'hat hàpidu de tempus pro mi narres istorias, contos e faulas. In antigoriu, a sos tempos de sos nuraghes, sos Sardos faeddaian sa "limba de Adamu" e sas paraulas fin sos sinnos de sas cosas: e no comente como chi sas paraulas benin prima de sas cosas, imbentadas dae sos poetas, dae sos filosofos e dae sos iscenziados. Jaju haiat iscobertu, in sa limba sarda de oe, pius de milli paraulas nuraghesas, arrivadas finzas a nois, impari cun sos nuraghes, sas perdas fittas, sas domos de janas, sos santitos de brunzu, sas launeddas, su boborobò, s'andimmironnai, su ballu tundu, sos mammutones, sos insocadores, sos merdules e sos zurpos.
Sos numenes nuraghesos - naraiat jaju - si connoschen, oe puru, cha han sa matessi vocale ripetida varias bias in sa matessi paraula: Orgosolo - Mogoro -Ittiri - Isili - Arzana - Ardara - Atzara - Pattada -Seneghe -Talana - Semestene - Zippiri - Tappara e ateras paraulas gai. Bae e chirca ite cheren narrere custos nùmenes! Donzi numene fit "sinnu" de unu logu, de unu animale, de una pianta, de unu fiore. Custa fit sa LIMBA DE ADAMU, faeddada dae totus sos nuraghesos, in totu sas parte de Sardigna, cando sos sardos si cumprendian, totus, unu cun s'ateru. A pustis, finidos sos tempos liberos de sos Nuraghes, cominzat a benner dae su mare ateras zentes, chi faeddan ateras limbas, una fattu e s'attera, in saecula saeculorum: Fenicios -Cartaginesos - Romanos - Vandalos - Bizantinos - Arabos - Pisanos - Genovesos -Aragonesos - Catalanos - Ispagnolos -Piemontesos e, dulcis in fundo, Italianos. E, gai, sa limba nuragica, a pagu a pagu, diventat unu mazzamurru, unu minestrone de limbas, e suzzedit comente in sa Turre de Babele: sos Sardos no si cumprendent pari-pari.
(Seus tottus nieddus, Cladinè 2007)

Pro primos arrivein sos Fenicios, dae sas lontanas terra de s'Asia Minore, marineris balentes,s in chirca de linna pro sas naes issoro: fin comente puzones in passéra, benian, segaian sas arvures mannas, las garriaian in sas naes e si che torraian a làcanas issoro. Fattu-fattu, arrivein dae s'Africa sos Cartaginesos. Fit zente de sa metessi razza de sos Fenicios ma, comente sas perdighes chi faghen su nidu in terra nostra, ponzein medas biddas in s'oru de su mare: Karel-NoraChia-Bitia-Solki-TarrosCornus-Othoca-Bosa-Olbia-Lybissonis. Ma su padronu malu est comente s'annada mala: si che leat totu issu. E, gai, fatein sos Cartaginesos, finzas s'abba si che furaian. Est dae tando chi sos Sardos-Pellitas - comente hat iscritu Giuanne Lilliu - cominzan sa "costante resistenziale", in sos montes de su Gennargentu. S'istoria de Amsicora e de Josto est una fàula manna - naraiat jaju meu - ca cussos duos oristanesos, babbu e fizu, fin duos "canes de isterzu", mortos indebadas gherrende, pro contu de sos Cartaginesos, contr'a sos Romanos. Sa patria nuragica no b'intrat a nudda. A pustis de sas gherras punicas, nois Sardos, imparemus, sutta sos Romanos, chi su teraccu depet faeddare sa limba de su padronu. Sa legiones romanas in Sardigna - narat Tacitu, s'istoricu latinu -"desertum fecerunt et pacificationem appellaverunt", comente a narrer chi sos sordados romanos faghian totu a desertu e lu giamaian paghe, sa "pax romana".
Sos pagos sardos chi restan bios, lassan sa limba issoro e faeddan sa limba de Cicerone, s'avvocadu ladrone, chi giamaiat sos Sardos "mastrucati latrones": su boe narat corrudu a s'àinu.
Finzas sutta sos Romanos;, peroe, in Sardigna, ch'haiat canes de isterzu, su cale - naraiat Oraziu - fit diffizile e lu fagher cantare ma fit piùs diffizile a lu fagher zessare de cantare. S'imperu de Roma, in Sardigna, dureit chimbe seculos e, pro cussu, propriu pro cussu, sa limba sarda est meda simizante a sa limba latina ("simia latinorum", iscimmia de su latinu, s'infameit Dante in su De Vulgari Eloquentia): de su restu, sa matessi cosa est sa limba italiana, sorrastra de sa limba sarda, ambasduas fizas de sa matessi mama ma de diversos babbos.

Francesco Masala

No comments:

Post a Comment

. . . . .. . . . . . . . . . . . ... .. ...